Diyarbakir Turkiyaning birinchi o’rinda turadigan din turizmi markazidir. Shuningdek, u Yaqin Sharqdagi eng muhim markazlardan biri hisoblanadi. Diyarbakir Hajdan keyin Turkiya va butun dunyo musulmonlari ziyorat qiladigan eng muhim maskanlardandir. Diyarbakirda 7 ta payg’ambar qabri, 541 ta sahoba, Ashobi Kahf g’ori, 2 ta payg’ambar maqbarasi (payg’ambar Yunus va payg’ambar Zulkifl) mavjud.
Payg’ambarimiz (SAV) ning do’stlari bo’lmish 27 sahobaning mozori Diyarbakirdadir. Bu raqam jihatidan sahobalarning Makka va Madinadan keyingi uchinchi shahridir. Mavlono Rumiyning “Xolid-i Bag’dodiy” nomli asarida ko’plab shahid bo’lgan sahobalar, ya’ni yuzlab shahid sahobalar haqida so’z borgan. Mavlono Xolid: “Qadam bosadigan joy topolmadim”, deydi. 27 Sahobalarning ismlari salnomadan olingan. Iyoz bin G’anim qo’mondonligidagi qo’shin 638-yil 27-mayda shaharni zabt etdi. Birinchi bosqichda 40 nafar shahid berilgan. Ulardan 27 nafari Hazrati Sulaymon degan hududda; 13 nafari esa shaharning turli joylarida shahid bo’ldi. Bundan tashqari, Diyarbakirda yana 500 sahoba bor. (Bu holda Diyarbakirda umumiy hisobda 541 sahoba bor). Biroq, bu ko’rsatkich minimal ko’rsatkichdir. Mavlono Xolid Bag’dodiyning fors tilida yozilgan devonida zikr qilingan yuqoridagi ifodani ko’rib chiqsak, Hazrati Sulaymon ishlatgan “shahid” iborasiga ko’ra 27 sahoba emas, yuzlab sahoba ma’nosini bildiradi. Bunga Sulton Sasa va 500 sahobani qo’shsak, 700-1000 orasida shahid bo’lgan sahobalarning ushbu shaharda mozori bor ekanligi ayon bo’ladi.
Egilda ikkita payg’ambar yotadi
Egil tumani tarixda muhim o’rin tutgan bo’lib, Hazrati Elyasa, Hazrati Zulkifl payg’ambar va Hazrati Horun Osafiy (A.S.) maqbaralari joylashgan. Bu payg’ambarlar har uchala din uchun ham nihoyatda qadrlidir. Qur’onda, xususan, “Anbiya-85” da Elyasa, “Anbiya 85-86” da va “Sad-48” da Hazrati Zulkifl (A.S.), Horun Osafiy yoki Jabroil esa “Naml-18” da zikr qilingan. Egilda uchta joy ziyorat qilinadi: ulardan ikkitasi payg’ambarlar va biri payg’ambarning kotibi ko’milgan qabrlardir. Bundan tashqari, ushbu tumanga kiraverishda Nabi Holiq maqbarasi joylashgan. Uning yonida Hazrati Elyasa va payg’ambar Zulkifl, Horun Osafiy va ukasi Umar ibn Birijon ko’milgan. Egilda, shuningdek, daryo bo’yida Elyasa payg’ambarning jiyani Hormuz, Egil yo’lida Nabi Melak (Malik yoki Holiq) va shaharning Kunak mavzesidagi Egil tepaligida Nabi Hazrat Zun bor.
Ashobi Kahf
Ashobi Kahf g’orining Lijeda ekanligiga doir kuchli dalillar bor. Ushbu dalillar Zeki Dilekning «Lije» kitobida juda batafsil ravishda berilgan. Bu nazariyani muallif o’z kitobida 12 ta dalil bilan isbotlagan. Mashhur tarixchi Abdulsettar Hayati Avshar ham o’zining dalillari bilan xuddi shu fikrga ishora qiladi. Avshar Ashobi Kahfning Yenjulus tog’ining narigi tomonidagi Lijeda, “As’habi rakim”ning esa Derkam qishlog’ida bo’lganligini isbotlaydi.
Diyarbakirdagi 2500 yillik hikoya
Damashq, Bag’dod va Yaman kabi dunyoning 33 joyida borligi taxmin qilingan Ashobi Kahf g’orlaridan biri Diyarbakirning Lije tumaniga qarashli Duru qishlog’ida joylashgan. Turkiyada yana ikkita Ashobi Kahf g’orlari borligiga ishoniladi. Ulardan biri Kahramanmarash shahrining Afshin tumanida, ikkinchisi esa Tarsusda. Ashobi Kahf Nuh to’foni kabi anonim hikoyadir. Shuningdek, u dunyoning turli burchaklaridagi ko’plab xalqlarning afsonalarida tasvirlangan.
Ular tilak tilaydi
Bugungi kunda odamlar bu 2500 yillik afsonaga ishonib, shifo va umid ilinjida ushbu 1500 metrlik g’or tomon oshiqishadi. Har yili Diyarbakir, Bingo’l, Batman va Turkiyaning boshqa g’arbiy viloyatlaridan odamlar g’orga “oqib keladi”. Bu yerda duo qiladiganlar g’ordagi quduqdan chiqadigan va shifobaxsh deb hisoblangan suvni qoshiq bilan olib, bolalarga ichirishadi. Istak qilganlar g’ordan chiqish joyining tepasidagi teshikka 7 ta tosh tashlaydilar, agarda toshlar teshikka kirsa, tilaklari ijobat bo’lishiga ishonadilar. Ba’zi tashrif buyuruvchilar ibodat qilishsa, boshqalari g’orda otilgan 7 ta tosh “uxlagani” sababli, shovqin qilmasdan savob olish uchun uxlashni afzal ko’radilar, Istaklar bildirgan ziyoratchilar g’or devoridagi teshiklarda tosh qoldirishadi, agar tosh tushmasa, tilak ijobat bo’ladi, deb ishoniladi.
