Afg’onistondan tashqarida, daromaddan tortib to uning davomiyligiga qadar turli mezonlarga muvofiq hayot darajasi yuqori bo’lgan rivojlangan sivilizatsiyalashgan dunyo mavjud. Bu dunyo Afg’onistonga birinchi marta kelayotgani yo’q va u erda qandaydir tartib o’rnatishga harakat qilmoqda.
Sovet bosqinini oling. Xo’sh, SSSR yomon edi deylik: u dinga qarshi qattiq kurashdi, g’alati iqtisodiy modelni olib bordi va eng muhimi, SSSR nisbatan barqaror mamlakatga bostirib kirdi (siyosiy jihatdan o’ta beqaror degan ma’noda, ammo hozircha faolsiz fuqarolar urushi) va beqarorlashtirish haqiqati, ba’zi bir eslatmalar bilan siz SSSRni ayblashingiz mumkin.
Biroq, hatto SSSRda ham xuddi shu madaniyatga ega bo’lgan bir xil xalqlar yashaydigan o’zlarining orqasida turli tojik-o’zbeklar bor edi, ularda bu yomon va g’alati SSSR bosqinga qadar Afg’onistonga qaraganda sezilarli darajada yaxshiroq hayot ta’minladi.
SSSR Afg’onistonda maktablar, kasalxonalar, yo’llar va boshqalarni qurdi. Agar mahalliy aholining qarshiligi bo’lmaganida edi, unda shubhasiz, bunday g’alati SSSR ta’sir doirasida bo’lish ham Afg’onistonni o’z-o’zidan kelishi mumkin bo’lganidan ham farovon hayotga olib borgan bo’lardi.
Amerikaliklarga da’vo qilish qiyinroq. Ular allaqachon beqarorlashgan mamlakatga kelishdi. Afg’onistondagi 1990-yillarning statistik ma’lumotlariga ko’ra, hamma narsa juda yomon, ammo mavjud ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, 2002-2021 yillarda mamlakatda zo’ravonlik bilan o’lganlar soni 1996-2001 yillarga qaraganda kamroq va kattaligi buyruqlari kamroq bo’lgan. 1989-1996 yillarda. O’sha zo’ravon o’limlar nuqtai nazaridan ham «urush» va «bosqinchilik» ularning sonini «tinch suveren davr» ga nisbatan kamaytirdi.
Iqtisodiyot nuqtai nazaridan shikoyat qilish odatda gunohdir. Amerikaliklar faqat fuqarolik infratuzilmasi (maktablar, to’g’onlar, kasalxonalar, yo’llar) qurilishiga deyarli 40 milliard dollar sarfladi.
Taqqoslash uchun, aholisi jihatidan Afg’onistonga o’xshash bo’lgan Ukrainaning 30 yillik hayoti davomida unga jamg’arilgan to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar 50 milliardni tashkil etdi va bu erda 20 yil ichida 40 milliard va bu faqat yangi inshootlar.
Muhtojlarga ko’rsatiladigan gumanitar yordam, afg’on rasmiylari, harbiylar va politsiya maoshlari, mahalliy armiyani jihozlash va o’qitish. va shunga o’xshashlarning barchasi alohida maqolalardir.
Birgalikda Amerika yordami taxminan 150 milliard dollarni tashkil etdi. Boshqacha qilib aytganda, amerikaliklarning subsidiyalari har yili Afg’oniston YaIMning 40% ini tashkil etdi. Menimcha, jahon tarixida oluvchi mamlakat iqtisodiyoti ko’lamiga nisbatan keng ko’lamli yordamning misollari bo’lgan.
Urushayotgan mamlakatda maktablar va yo’llar qurilishi har doim ham samara bermasligi aniq. Ammo mavjud statistik ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, Amerika «ishg’ol etilishi» davrida Afg’onistonda o’rtacha umr ko’rish davomiyligi 56 yoshdan 64 yoshgacha o’sdi, bolalar o’limi yarmidan ko’pi kamaydi, savodxonlik 8 foizdan 43 foizgacha o’sdi, aholining toza suvdan foydalanish darajasi 16% dan 89% gacha o’sdi. Va boshqalar. Ro’yxatga olish uchun ko’p vaqt talab etiladi. Aholining hayoti har qanday o’lchov bilan keskin yaxshilandi.
Umuman olganda, zo’ravonlik va korrupsiyani jilovlaydigan, hatto mamlakatni pul bilan suv bosgan Amerika ishg’olidan ko’ra foydali narsani tasavvur qilish qiyin. Biroq, biz ko’rgan narsalarni ko’ramiz.
Afg’onistonliklar ularning huzuriga qarshilik qilgani uchun amerikaliklar tez orada ketishadi. Afg’onistonliklar ketishi bilanoq, shubhasiz, yomonroq yashashadi, yoki yana fuqarolar urushiga o’tishadi.
Nima uchun bu sodir bo’layapti? Axir afg’on aholisining mutlaq ko’pchiligi amerikaliklarning ketishi uchun to’g’ridan-to’g’ri foydali emas, ammo ko’pchilik bu ketishni chin dildan istaydi. Ko’plab tushuntirishlar mavjud, ammo bu erda men ulardan biriga e’tibor qarataman.
Amerikaliklarning chiqib ketishidan Tolibon qo’mondonlari (barcha xavfsizlik kuchlari kengroq) va, ehtimol, ruhoniylar foyda ko’rishadi. Ular yaxshiroq yashashadi. Ular nafaqat moddiy ma’noda, balki qarorlar qabul qilishlari, atrofdagilarga qulay amaliyotni joriy qilishlari va h.k.
Agar hozirgi zamonaviy jamiyat bilan birlashishi kerak bo’lsa, bu odamlarning barchasi kim bo’lar edi? Taksi haydovchilari, sotuvchilar va boshqa oyna tozalagichlar. Ularning hayotda olgan ko’nikmalari va dunyoqarashi zamonaviy jamiyatdagi muvaffaqiyatga kam mos keladi. Ular hech qanday konstruktiv narsaga qodir emaslar.
Aksariyat afg’onlar uzoq umr ko’rishlari, yaxshi ma’lumot olishlari va daromad olishlari mumkin bo’lgan dunyo g’alati kelib chiqishi bor ushbu an’anaviy odamlarga ijtimoiy ierarxiyada munosib o’rinlarni taqdim eta olmaydi.
Shuning uchun, ular o’zlarining barcha kuchlari va mafkuraviy resurslarini yanada rivojlangan dunyoni yo’q qilish va dunyoni o’zlari uchun qulayroq qilish uchun ishlatishadi. Imon pokligini himoya qilish va kofirlarga qarshi kurashish zarur bo’lgan dunyo, bu erda mini-yubkalarning yo’qligi zamonaviy tibbiyot mavjudligidan ko’ra muhimroqdir. O’sha odamlarning bu qatlami asosan Afg’oniston aholisining qolgan qismini garovda ushlab turibdi.
Afg’onistonda sodir bo’layotgan voqealar juda keng tarqalgan hodisaning yorqin namunasidir. Ushbu farovonlikka mos kelmaydigan guruhlarning umumiy farovonligi bilan kurashning o’xshash jarayonlari ko’plab mamlakatlarda uchraydi.
Masalan, Rossiyani olaylik. Xavfsizlik xodimlarining qatlami bor. Hech qanday konstruktiv narsaga qodir emas, zamonaviy dunyoda bu deyarli kerak emas. Agar ular o’zlarining ofislarida o’tirmagan bo’lsalar, ular maksimal darajada qo’riqchilar bo’lishadi (lekin rivojlangan dunyoda ularning soni juda kam) yoki eng yomoni, eng yuqori darajadagi xizmatchilar.
Ushbu qatlam arxaik dunyoqarashni (imperializmning dunyoviy dini) qabul qiladi, fanga zid bo’lgan faktlarga ishonadi, boshqalarni g’alati va ko’pincha to’g’ridan-to’g’ri zararli harakatlarni bajarishga majbur qiladi.
Tolibon ruhoniylari singari ularga ham gumanitar fanlar bo’yicha yomon ma’lumot olgan yoki endigina boshini ko’targan, ba’zida haqiqatan ham va’z qilayotgan narsalarini e’tirof etgan tinch aholi qatlami xizmat qiladi. (Tolibonning ko’plab mullalari ham haqiqatan ham Ollohga ishonadilar, ammo bu ularning sog’liqni saqlash va ta’limga salbiy ta’sirini kamaytirmaydi).
Toliblar misolida bo’lgani kabi, aybi emas, balki Rossiya xavfsizlik xizmati xodimlarining baxtsizligi shundaki ular hayotlari davomida ma’nosiz tuzilmalarda ishlagan, zamonaviy dunyoda ma’nosiz bo’lgan ko’nikmalarni egallagan.
Ularning aksariyati haqiqatan ham tarixning xayoliy versiyasini saqlab qolish yaxshi tibbiyot va ma’lumotga ega bo’lishdan ko’ra muhimroq, deb hisoblaganliklari uchun ular aybdor emaslar (toliblar mini yubkalarga qarshi kurashni ham yuqoriga ko’tarishdi).
Ularning aybi shundaki, ular ruslarning aksariyati uzoq va farovonroq yashaydigan, ammo ular uchun unchalik qulay bo’lmagan dunyoni oldini olish uchun mavjud bo’lgan barcha kuch va mafkuraviy resurslardan foydalanadilar.
Afg’onistonda bo’lgani kabi, Rossiyada ham ular hozirgacha muvaffaqiyat qozonishdi. ularning Tolibon bilan umumiy dushmanlari bor: sivilizatsiya va taraqqiyot.
