Qozog’iston astrofiziklari dunyoda birinchi bo’lib gamma nurlarining portlashini qayd etdi, deb xabar beradi Kazinform Fan va oliy ta’lim vazirligiga tayanib.
2023 yil 28 martga o’tar kechasi Nazarboyev universitetining Assi-Turgen astrofizika observatoriyasiga biriktirilgan teleskopi gamma-nurlari portlashi deb nomlangan kosmik hodisaning o’ziga xos va innovatsion kuzatuvini amalga oshirdi. Gamma-nurlarining portlashi koinotdagi eng yorqin elektromagnit hodisadir. Xalqaro ilmiy hamjamiyat tomonidan o’nlab yillar davom etgan sa’y-harakatlarga qaramay, ularning aniq tabiati va parametrlari haligacha noma’lum.
Qozog’iston astrofiziklari dunyoda birinchi bo’lib gamma-nurlarining portlashini qayd etishdi va 41 soniyadan 30 daqiqagacha davom etgan yorug’lik haqidagi eng dastlabki ma’lumotlarni olishdi. Koinot orbitasidagi NASA teleskopi yorug’likning «avtoshok»ini faqat 110 soniyadan keyin kuzatishni boshladi. NASA xodimlari o’z hisobotida bu energiyaning o’sishini qayd etgan birinchi qozoq rasadxonasi ekanligini tasdiqladi. Faqat mahalliy astrofiziklar 41 soniyadan 110 soniyagacha bo’lgan noyob ma’lumotlarga ega. Kuzatishlarni amalga oshirgan 14 ta observatoriyadan biri bo’lgan boshqa joydagi teleskop qozog’istonlik rasadxonadan atigi 30 minut o’tib gamma-nurlarini kuzatishni boshlagani ma’lum.
«Bu gamma-nurlari portlashining eng tez optik ko’p kanalli kuzatuvi. Biz hodisani bir vaqtning o’zida yashil, qizil va infraqizil diapazonlarda kuzatamiz, bu bizga signal spektri haqida tasavvur beradi. Kuzatish xalqaro ilmiy hamjamiyatga e’lon qilindi», — dedi Energetika kosmik laboratoriyasi (ECL) loyiha jamoasi tadqiqotchi muhandisi Janat Maqsut.
Nobel mukofoti sovrindori, taniqli astrofizik va kosmologlardan biri Jorj Fisjerald Smut III Assi-Turgen rasadxonasi mutaxassislarini shaxsan tabrikladi.
«Bu fanni boshqarishda katta qadamdir. Bu nafaqat avtomatlashtirilgan teleskop va asboblar tizimini ishlab chiqish va o’rnatishni ko’rish, moliyalashtirish va ishlashiga, balki jamoaning yuqori professionalligiga ham bog’liqligini tan olish muhimdir. Oldinda eng hayajonli narsa bebaho ma’lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilishdir», – dedi Jorj Fisjerald Smut III.
Kuzatilgan ma’lumotlar hozirda tadqiqotchilar guruhi tomonidan sinchkovlik bilan tahlil qilinmoqda. Tahlil gamma-nurlari portlashlarining to’liq o’rganilmagan boshqa jihatlarini ham ochib berishi kutilmoqda.
