Ob-havoning odatdagidan 10 va undan yuqori darajaga ko’tarilishi, ya’ni jazirama (kuchli issiq) vaqtida inson salomatligi xavf ostida qolishi mumkin. Bunday vaqtlarda qanday ehtiyot choralarini ko’rish kerak va jabrlanganlarga qanday yordam berish mumkinligi borasida Favqulodda vaziyatlar vazirligi matbuot xizmati ma’lumot berdi.
Jazirama vaqtida tana harorati 37,1°C dan oshishi yoki issiqlik almashinuvi buzilishi mumkin. Tana haroratining 38,8°C ga yaqinlashishi xavfli hisoblanadi. Bundan tashqari, issiq (oftob, kun) urishi yoki yurak faoliyati buzilishi mumkin. Teri qizarishi, shilliq qavatlarning qurishi va kuchli tashnalik issiq (oftob, kun) urganining belgilari hisoblanadi. Ushbu belgilar kuzatilganda bemorga tibbiy yordam ko’rsatilmasa, hushdan ketish, nafas va yurak to’xtashi mumkin.
Kuchli issiq vaqtida chekish, alkogol ichimliklari ichish, kuchli jismoniy mehnat qilish va ovqat iste’mol qilishni kamaytirish lozim.
Jaziramaga tayyorgarlik ko’rish
Oldindan ichimlik suvi zaxiralari, issiq ob-havoga mos kiyim-kechak, sovutgichni tayyorlab qo’ying. Agar siz dalada bo’lsangiz, chodir (chayla, kapa) hamda quduq izlab toping. Iloji bo’lsa, elektr uskunalar ishlashi uchun avtonom elektr manbasini sotib oling. Ichimlik suvini tejab ishlating.
Issiq ob-havo paytida qanday harakat qilish kerak?
Issiq havo ta’siridan saqlaning. Och (oq) rangdagi havo o’tkazadigan (iloji boricha paxtadan tayyorlangan) kiyim-kechak va bosh kiyim kiyib yuring. Esda tuting, kuygan teri terlamaydi va sovimaydi. Ko’chada shoshmay yuring, ko’proq soyada bo’lishga harakat qiling.
Ko’proq suyuqlik (suv) iste’mol qilish. Suyuqlikni (suvni) to’g’ri ichish rejimi organizmni yaxshi faoliyat yuritishiga sharoit yaratadi. Issiq ob-havo paytida ichiladigan suv miqdorini ko’paytirish lozim. Bunda shirin yoki gazlangan ichimlik o’rniga oddiy suv bilan organizmdagi tanqislikni bartaraf etish kerak. Pivo yoki boshqa alkogol ichimliklari iste’mol qilmang, bu organizmning umumiy holati yomonlashishiga olib keladi. Issiq ob-havo paytida soat 12:00 dan 16:00 gacha ko’chaga chiqmaslikka harakat qiling, ayniqsa quyosh tagida yurmang. Ishlaringizni shunday rejalashtiringki, bu oraliqda siz uy yoki ishxonada bo’ling.
Iloji boricha ko’proq dush qabul qiling. Muntazam tozalanish terini yanada samarali nafas olishiga ko’mak beradi. Suv xona haroratida bo’lishi kerak. Muzday suvda sovishga intilish va haroratning birdan almashishi zotiljam kasaliga olib kelishi mumkin.
Issiq (oftob) urganda soyaga yoki shabada bor joyga o’ting, dush qabul qiling va ko’p miqdorda suv iching.
Iste’mol qilinadigan oziq-ovqat tarkibini o’zgartishga harakat qiling. Issiq ob-havo paytida e’tiboringizni sovuq ovqatlar iste’mol qilishga qarating. Meva va sabzavotlar iste’mol qiling. Ovqatlarni albatta tuz bilan iste’mol qiling. Chunki issiq ob-havo paytida inson ko’p terlaydi va shu bilan birga yetarlicha natriy tuzini yo’qotadi.
Sintetik matoli kiyim-kechak kiymaslikka harakat qiling. Issiq ob-havo paytida paxtadan tayyorlangan kiyim-kechak tanlash darkor. Kepka, panama yoki shlyapa kiyishdan uyalmang. Issiq (oftob) urishi ko’pincha insonlarning boshi qizib ketishidan yuz beradi.
Bunday issiq ob-havoni sovutgichsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Ammo, sovutgichda esayotgan shamol yo’nalishiga to’g’ri o’tirmang. Odatda sovutgichlarda ko’plab bakteriyalar mavjud bo’ladi, ularning sovuq havo bilan birga insonga ta’sir etishi, surunkali bronxit va zotiljam kasalliklarining kuchayib ketishiga sabab bo’ladi.
Tana haroratining pasayishiga sovuq suvga oyoq va qo’llarni botirish yo’li bilan erishish mumkin. Issiq (oftob) urishi alomatlari (umumiy holsizlik, bosh og’rishi, yuz rangining o’chishi (oqarib ketishi) yoki qizarib ketishi, qon bosimining me’yorida emasligi) paydo bo’lganda kichik hajmlarda (80-100 ml) suvni tez-tez ichish kerak. Suvni og’izda iloji boricha uzoqroq ushlab turib, keyin yutish kerak. Shuningdek, tanani tezroq sovitish (soyaga, shabada bor joyga o’tish, dush qabul qilish) lozim.
Issiq (oftob, kun) urishi alomatlari — holsizlik, ko’ngil aynishi, bosh aylanishi, qusish, tomir tortishishi va hushdan ketish.
Issiq (oftob) urishiga ko’proq bolalar, o’smirlar, qariyalar va alkogol iste’mol qilganlar moyil bo’ladi, chunki ularda har xil sabablarga ko’ra organizmning haroratni tartibga soluvchi tizimi sust ishlaydi.
Issiq (oftob) urishini oldini olish maqsadida quyidagi qoidalarga amal qilish tavsiya etiladi:
kunning issiq paytida jismoniy mashq qilmaslik;
havo o’tkazuvchi kiyim-kechak kiyish;
iloji boricha bosh kiyim kiyib yurish;
choy (kuchli emas), kvas, va mineral suvlar ichish;
jabrlanganni salqin joyga (soyaga) olib o’ting;
sovuq suv yoki choy, tuz qo’shilgan suv ichiring;
jabrlanganning holati yomonlashganini bilmay qolmaslik uchun uni yolg’iz qoldirmang;
tanadagi yirik qon tomirlarni sovitish uchun ho’l matolarni bo’yin, qo’ltiq osti, sonning ichki qismiga qo’yib, jabrlanganni yelpib turing;
jabrlanganni ho’l sochiq yoki ho’l choyshablar bilan sovitishga harakat qiling;
agar jabrlangan qusishni boshlasa, bezgak tusa va xushidan ketsa darhol «Tez tibbiy yordam» chaqiring;
issiq (oftob) urganida jabrlanganda nafas olish yoki yurak urishi to’xtab qolsa (miokard infarkti), reanimatsion (sun’iy nafas va yurak massaji) muolajalarni amalga oshirishga tayyor bo’lib turing.
Unutmang, alkogol ichimliklarini kuchli issiq vaqtida ichish oftob urishini tezlashtiradi, chunki alkogol organizmning haroratni tartibga soluvchi tizimni ishdan chiqaradi. Shuningdek, organizmda alkogol parchalanganida ko’p miqdorda issiqlik ajraladi.
Issiq (oftob) urganida birinchi tez yordam ko’rsatish uchun quyidagilarni amalga oshiring:
Diqqat! Jabrlangan kishining badanini spirt bilan artmang, chunki u teridagi teshikchalarni yopib, issiq chiqib ketishiga xalaqit beradi. Jabrlanganni sovuq suv bilan to’ldirilgan vannaga yotqizmang, bu uning ko’krak qismi bosilishiga va nafas yo’llarining havo o’tkazish qobiliyati sustlashishiga olib keladi.
Issiq ob-havo paytida plyajda o’zini tutish qoidalari
Agar siz issiq ob-havo paytida plyajda yoki daryo (soy) bo’yida dam olayotgan bo’lsangiz, doim esingizda tutingki, havo harorati +50C va undan yuqori bo’lishi mumkin. Suvning harorati +22C dan +26C gacha bo’lishi mumkin. Demak haroratlar farqi 25C—30Cni tashkil qiladi.
Agar quyosh tagida uzoq vaqt bo’lib, birdan suvga kirsangiz (suvga tashlansangiz), haroratlar farqi tufayli o’pka siqilib (nafas olish qiyinlashib), yurak urishi to’xtab qolishi mumkin.
Shuning uchun, suvga kirishdan oldin badanni ho’llab (bel, ko’krak va x.k.), suvga moslashish kerak. Bunga ko’proq keksa yoshdagi kishilar amal qilishlari zarur.
