Turkiyaning G’arbiy Onado’li mintaqasidagi arxeologik yodgorliklari bilan mashhur bo’lgan Burdur viloyatida hayajonli yangilik! To’qqiz oylik qayta tiklash ishlaridan so’ng Burdurning Go’lhisar tumanida joylashgan qadimiy Kibira (Kibyra) qadimiy shahridagi ulkan favvoraga chuchuk ichimlik suvi yana qaytdi. 2016 yilda kashf etilgan va o’sha yili YuNESKOning Butunjahon merosi ro’yxatiga kiritilgan qadimiy shahar Kibiradagi monumental favvorani qayta tiklash, Madaniyat va turizm vazirligi hamda Burdur viloyati hokimligi ko’magida amalga oshirildi.
2000 yillik muhtasham Kibira favvorasi Rim imperiyasi davrida qad rostlagan. Ikki hovuzga ega bo’lgan va Kibira qadimiy shahrining uchinchi ayvonida joylashgan qadimiy inshoot milodiy 23 yilda shahar katta zilziladan so’ng qayta tiklanganida qurilgan va qariyb 700 yil faoliyat ko’rsatgan, deb taxmin qilinadi. Balandligi 7,5 metr va diametri 15 metr bo’lgan ulkan favvora ustunlar bilan mustahkamlangan konus shaklidagi soyabonni ham o’z ichiga oladi. Kibiraning dastlabki favvorasi bo’lgan ulkan inshoot qadimiy shaharning suvga bo’lgan ehtiyojini qanday qondirganini ko’rsatadi va agorada tasvirlangan me’moriy vizuallik estetikaning ajoyib namunasini taqdim etadi.
Kibira «Gladiatorlar shahri»
Go’lhisar tumanining g’arbiy yon bag’rida joylashgan Kibira nisbatan keng turar-joy hududida joylashgan. Rim taraqqiyotining eng muhim shaharlaridan biri sifatida Kibiradan topilgan me’moriy qoldiqlarning barchasi Rim imperatorlik davriga tegishli. Mintaqaning muhim xususiyati shundaki, binolarning har biri o’zaro simmetrik tarzda yaratilgan bo’lib, ular bir birini also to’sib qo’ymaydi. Kibiraga kiraverishda uning stadioni joylashgan; Qadimgi Onado’lidagi eng ulug’vor stadionlardan biri hisoblangan Kibira stadioni 10 000 ga yaqin odamni sig’dira oladi va gladiatorlarning epik musobaqalariga mezbonlik qilgan deb hisoblangan. Shu tariqa Kibira o’zining “Gladiatorlar shahri” unvonini meros qilib olgan.
Kibiradagi yana bir diqqatga sazovor inshoot – orkestr qismida Meduza mozaikasi tasvirlangan odeon va ustunli savdo ko’chasi atrofida qurilgan agoradir. Bundan tashqari, qadimiy shaharning Rim hammomi va antiqa teatri diqqatga sazovordir. Qadimgi manbalarda aytilishicha, Kibira sanoati dehqonchilik, chorvachilik, tibbiyot, temirchilik va kulolchilikni o’z ichiga olgan. Shahar kosmopolit tuzilishga va to’rt xil tilga ega ekanligiga ishonilgan. Shunga ko’ra, Kibiraning kuchli iqtisodiyoti va harbiy kuchi borligi ta’kidlanadi.
To’xtovsiz oqib turuvchi favvoraga ega ikkinchi qadimiy shahar
Kuzatishlar shuni ko’rsatadiki, favvora markazida dumaloq minora qad ko’tarib, uning atrofida oltita ustunlari ham bor. Shu bilan birga, suv paydo bo’lgan joyga sherlar va panteralarning oltita haykalchasi o’rnatilgan. Ushbu haykallardan faqat ikkitasi qazishmalar paytida topilgan bo’lib, bugungi kunda ikkita asl haykal Burdur muzeyida namoyish etilmoqda.
Burdurda qadimdan qolgan ikkita monumental favvora bor. Birinchi bo’lib Burdurning Aglasun tumanidagi Sagalassos qadimiy shahrida 1800 yillik Antonin favvorasi topilgan. Qayta tiklash ishlari tugallangandan so’ng, Kibira qadimiy favvora joylashgan ikkinchi maskanga aylandi.
Arxeologik qazishmalar, tadqiqot va qutqaruv ishlari faol olib borilayotgan Turkiyada so’nggi yillarda ko’plab tarixiy ashyolar topilib, muzeylarga olib kelinmoqda. 2022 yilda 713 ta arxeologik faoliyat natijasida arxeologik qazishmalar soni bo’yicha dunyoda yetakchi davlat bo’lgan Turkiyada 10.500 ga yaqin asarlar o’rtaga chiqdi.
