Ateistik dunyoqarashni olib boruvchilarning dinga qarshi asosiy shikoyati – men bu masalani alohida muhokama qilishga loyiq tashkiliy tuzilmalar (yoki noloyiq) haqida emas, balki ilohiyot tomoni haqida gapiryapman – bu zamonaviy jamiyatda yashash mumkin emas ko’p ming yillar oldin qabul qilingan qonun va qoidalarga muvofiq. Bundan tashqari, bu insoniyat o’z vahshiyligidan endigina qutulishni boshlagan paytlar edi. Davrlar o’zgarib bormoqda va ular bilan birga qonunlar va ijtimoiy me’yorlar ham o’zgarishi kerak.
Va bunga nima deysiz? Ular haq! Qirol Xammurapi qonunlari va Likurg, buyuk Rim imperiyasi va O’rta asr Evropasi qonunlari insoniyat tarixida bo’lgan va unutilib ketgan. Ularning aksariyati, boshqa narsalar qatori, diniy axloq qoidalariga asoslangan edi. Ammo bugungi kunda ular bilan faqat tarixchilar tanish, va agar siz zamonaviy odamdan ularga ergashishni so’rasangiz, u sizning yuzingizda kulib qo’yadi.
Ammo o’nta amr haqida gap ketishi bilan, deyarli hamma, hatto eng ashaddiy ateist ham, kelib chiqishi manbasiga shubha qilsalar ham, shunday bo’lishlari kerakligini ta’kidlaydilar. Agar siz uni yarim tunda uyg’otib qo’ysangiz, u O’nta Amrning yarmini ham sanab o’ta olmaydi, ammo u baribir ularga amal qilishini talab qiladi.
Chunki biz xohlaymizmi yoki yo’qmi, bizning tsivilizatsiyamizning deyarli har bir a’zosining ongidagi asosiy axloqiy me’yorlar yahudiylar Sinay tog’ida olgan o’nta amr bilan bog’liq va bu haftada ibodatxonalarda «Yitro» kitobi o’qilgan bu haqda aytib beradi. Va bu parcha yahudiy bo’lmaganlar sharafiga nomlanganligi, faqat Sinay tog’ida yahudiylar bilan sodir bo’lgan barcha narsalar nafaqat ularga, balki Yer yuzidagi barcha xalqlarga tegishli ekanligini va shu tog’dan yangragan O’nta Amrning isbotidir. oxir-oqibat umumbashariy insoniy qadriyatlarning asosiga aylanishi, ha va har kim uchun oddiy kundalik odob-axloq qoidalari – har birimiz o’zimizning axloqiy ahvolimizni va butun jamiyat ahvolini tekshiradigan ushbu sozlagich.
Xo’sh, nima uchun o’nta amr, boshqa diniy qonunlardan farqli o’laroq, insoniyatga shu qadar yopishib qolgan? Menimcha, gap shuki, dekalogum o’sha paytda diniy pozitsiyalarda shakllangan jamiyatning ibtidoiy holatini to’g’rilamadi, aksincha, unga intilishi kerak bo’lgan o’ta ilg’or paradigmani tarqatdi. Darhaqiqat, o’sha kunlarda odamlarni bozorda mol kabi sotish odatiy hol hisoblangan va shu fonda O’n Amr tomonidan ilgari surilgan qadriyatlar porloq kelajak sari harakat traektoriyasiga o’xshab ko’rinardi. Bundan tashqari, bu yorqin kelajak o’limdan keyin Osmonda biron bir joyda tasvirlanmagan, ammo uni qurish ehtimoli bu erda – moddiy dunyoda e’lon qilingan.
Va o’sha paytdan beri o’tgan uch yarim ming yillikda odamlar o’rtasidagi ijtimoiy me’yorlar va munosabatlar qisman insonparvar qilingan bo’lsada, lekin O’n Amr tomonidan belgilangan bar hali ham juda uzoqdir. Va shuning uchun, bugungi kungacha dekalog, barchamiz boradigan va ketadigan erishib bo’lmaydigan nuqta bo’lib qolmoqda. Axir, O’nta Amr ularning oldidagi barcha odamlarning mutlaq tengligini belgilaydi, bu ularning sovg’asiga tayyorgarlik bosqichida allaqachon aniq. Masalan, Muso hamma Sinay tog’iga ma’lum masofaga yaqinlashishni taqiqlagan: erkaklar va ayollar, boylar va kambag’allar, zodagonlar va oddiy odamlar. Ushbu tadbir uchun parterning istalgan sakkizinchi qatoriga chiptalarni sotib ololmaysiz – imtiyozlar yo’q. Sinay tog’i yaqinida yangragan dekalogning so’zlari hammaga bir xil – ham u erda turganlarga, ham ularning avlodlariga va barchamizga qaratilgan. Agar ota-bobolaringiz u erda turmagan bo’lsa ham.
