Dunyoning eng qadimgi neolit davri manzilgohlaridan biri bo’lgan Go’beklitepa va Karahantepada yangi topilmalar paydo bo’ldi. Tarixdan oldingi davrga oydinlik kiritgan va global miqyosda muhim kashfiyotlarga sabab bo’lgan Tosh tepalik loyihasi doirasida to’qqizta arxeologik joyda olib borilgan so’nggi qazishmalarda inson va hayvon haykallari topildi.
Inson haykali: tarixdan oldingi san’atning noyob namunasi
Yaqin kunlarda Karahantepa bo’ylab olib borilgan qazishmalar natijasida o’sha davrga oid eng katta inson haykali topildi. Haqiqiy yuz ifodasi bilan tarixdan oldingi san’atning eng olamshumul namunalaridan biri bo’lishga nomzod bo’lgan 2.45 metr balandlikdagi haykal yerga mahkam o’rnatildi. O’tirgan holatda erkak figurasi haykali qovurg’alari, umurtqa pog’onasi va yelka suyaklarining bo’rtib chiqqani o’lgan odamni eslatsada, o’tirish holatidagi haykal tirik odamning o’zginasidir. U huddiki inson o’limi va tirikligiga bir vaqtda ishora qilayotgandek tasavvur uyg’otadi.
Go’beklitepedagi yovvoyi cho’chqa: birinchi bo’yalgan haqiqiy o’lchamdagi haykal
Madaniyat va turizm vazirligi tomonidan olib borilgan qazishmalar chog’ida Gobeklitepening D inshootida ohaktoshdan yasalgan yovvoyi cho’chqa haykali topildi. Yuzasida qizil, oq va qora pigment izlari bo’lgan haykal o’z davridan hozirgi kungacha bo’lgan ilk bo’yalgan yirik o’lchamdagi namunadir.
Shanliurfa shahar markazidan taxminan 18 kilometr shimoli-sharqda, O’renjik qishlog’i yaqinida joylashgan Go’beklitepa insoniyat tarixining eng muhim meroslaridan biridir. Turkiyaning YuNESKOning Jahon merosi ro’yxatiga 18 marta kirishi bo’lgan ushbu arxeologik hudud neolit davri kabi ovchi-yig’uvchilar jamiyatlari haqidagi tushunchamizni sezilarli darajada o’zgartirdi. Go’beklitepada ilk qazishmalar 1995 yilda boshlangan bo’lib, qisqa vaqt ichida juda ko’p qoldiqlar topilgan. Ular orasida hayvon naqshlari va geometrik shakllar bilan bezatilgan T shaklidagi ustunlar, turli inson va hayvon haykallari, tosh va suyak asboblari, shuningdek, o’sha davrdagi oziq-ovqat iqtisodiyotini aks ettiruvchi hayvon suyaklari topildi. Go’beklitepada olib borilgan tadqiqotlar insoniyat tarixidagi eng muhim o’zgarishlardan biri bo’lgan o’troq va samarali hayot tarzi qanday paydo bo’lganligi haqida muhim ma’lumotlarni taqdim etdi. Shuningdek, bu davrda ijtimoiy hayot, me’morchilik va san’atga oid ko’plab yangi ma’lumotlar ochib berilgan bo’lib, neolit davrining dastlabki bosqichlarida yuksak darajada rivojlangan jamiyat mavjudligiga ishora qiladi.
Tosh tepaliklar: Buyuk o’zgarishlar mamlakati
Qadimgi sivilizatsiyalar mamlakati bo’lgan Turkiyada madaniy merosning barqarorligini ta’minlash maqsadida tarixiy hududlarda ko’plab arxeologik qazishmalar va restavratsiya loyihalari amalga oshirilmoqda. Mamlakat bugungi kunda eng ko’p arxeologik loyihalar bo’yicha dunyoda yetakchilik qilmoqda. Turkiyadagi arxeologik qazishma va tadqiqotlar sonining 2023 yil oxirigacha 750 taga yetishi ko’zda tutilgan.
Mamlakatdagi arxeologik qazishmalar – bu o’tmishdagi voqealarni ochib beradigan va bizni insoniy meros bilan bog’laydigan vaqt bo’ylab sayohat hisoblanadi. Muayyan mintaqadagi hududlarni o’rganish o’tmishdagi voqealarni yanada yaxlitroq tushunish imkonini beradi. Ushbu loyihalardan biri Ston Hills. Istanbul universiteti tarixdan oldingi arxeologiya kafedrasi mudiri prof. Dr. Nejmi Karul boshchiligida mintaqada amalga oshirilgan loyiha doirasida birinchi o’troq inson jamoalarining texnologik, ekologik va ijtimoiy jihatlari tushuntirildi. Tosh tepaliklar deb nomlanuvchi ushbu aholi punktlari orasida Go’beklitepa, shuningdek, Karahantepa, Sayburch, Sefertepa, Harbetsuvan tepaligi, Gurjutepa, Chakmaktepa, Medik, Kurttepasi, Tashlitepa, Ayanlar, Chokburch va Yeni Mahallelar mavjud. Dunyodagi eng qadimgi o’troq hayot va ijtimoiy murakkablik namunalarini o’zida jamlagan loyiha doirasida to’qqizta arxeologik obidada tadqiqotlar davom etmoqda. Karahantepada olib borilgan qazishmalar chog’ida Go’beklitepadagiga o’xshash monumental inshootlar topildi. Ushbu hududlar insoniyat tarixini yoritish uchun arxeologik tadqiqotlarga hissa qo’shishda davom etib kelmoqda.
